Βάρναλης, Κώστας

(Πύργος, Βουλγαρία 1882 ή 1884 – Αθήνα 1974). Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής. Νέος ήρθε στην Ελλάδα, όπου φοίτησε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1909 άρχισε να υπηρετεί στο Δημόσιο ως δάσκαλος, το 1918 έγινε καθηγητής και τα δύο επόμενα χρόνια μετεκπαιδεύτηκε στη Γαλλία (Σορβόνη). Επιστρέφοντας στην Ελλάδα συνέχισε την υπηρεσία του στο Δημόσιο μέχρι το 1925, οπότε τον απέλυσε η δικτατορία του Πάγκαλου για τις αριστερές ιδέες του. Από τότε πέρασε στη δημοσιογραφία, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε και με τη μετάφραση έργων της κλασικής, ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας (Αριστοφάνης, Ευριπίδης, Μολιέρος κ.ά.). Το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Την πρώτη εμφάνισή του στα γράμματα έκανε το 1904, από τις στήλες του Νουμά. Μερικά χρόνια αργότερα συνεργάστηκε και στο περιοδικό Ηγησώ. Το πρώτο βιβλίο του (η ποιητική συλλογή Κηρήθρες) δημοσιεύτηκε το 1905. Ακολούθησαν τα βιβλία: Το φωςπου καίει (1922, Αλεξάνδρεια, με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας), η συλλογή αφηγημάτων Ο λαός των μουνούχων (1923), το κριτικό δοκίμιο Ο Σολωμόςχωρίς μεταφυσική (1925), το ποιητικό έργο Σκλάβοι πολιορκημένοι (1927), το αφηγηματικό Η αληθινή απολογία του Σωκράτη (1931) κ.ά. Την περίοδο 1956-58 κυκλοφόρησαν τα Άπαντά του σε τρεις τόμους. Από τότε η παραγωγή του περιορίστηκε στο ελάχιστο. Ήδη στην πρώτη του συλλογή, παρά τη λυρική ουσία των ποιημάτων που περιέχει, ο Β. διακρίνεται για ένα νέο πνεύμα –αντιθρηνητικό, όπως το αποκάλεσαν– γεμάτο πρωτόφαντη στην ελληνική ποίηση ορμή και διονυσιακό πάθος. Το πνεύμα αυτό αργότερα, μετά την επικράτηση της Ρωσικής επανάστασης (1917), της οποίας τα κοινωνικοπολιτικά μηνύματα ενστερνίστηκε ο Β., θα μπει στην υπηρεσία μιας ασυμβίβαστα κοινωνικής και στρατευμένης τέχνης, την οποία παράλληλα θα υπερασπίζεται θεωρητικά ο Β. με τα άφθονα, μικρά και εκτενέστερα δοκίμιά του. Ακόμα, ο Β. είχε και μια σπάνια σατιρική φλέβα, που τον βοήθησε, σε συνδυασμό με τα άλλα ποιητικά χαρίσματά του, να μαστιγώνει αμείλικτα τις αδυναμίες που έβλεπε να έχει η αστική κοινωνία, την οποία θεωρούσε εμπόδιο στην αποκατάσταση της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης. Τη στροφή αυτή (στην οποία συνετέλεσε και η πνευματική ακτινοβολία που ασκούσε επάνω του η προσωπικότητα του Δ. Γληνού, καθώς και οι σπουδές και η ζωή του στη γαλλική πρωτεύουσα) πραγματοποίησε στο βιβλίο του Το φως που καίει, το οποίο καινοτομεί και μορφικά: είναι έργο με κάποια θεατρική μορφή, σε στίχους και πρόζα, σε τρία μέρη. Στο βιβλίο αυτό γίνεται μια σκληρή κριτική του χριστιανισμού με τις αμφίβολες (κατά την άποψη του ποιητή) αξίες, ενώ τη θέση του παίρνει, κυριολεκτικά αποθεωμένη, η κοινωνική επανάσταση: ο οδηγητής του ομώνυμου ποιήματος, που βροντοφωνεί ότι δεν είναι σπορά της τύχης και δεν κατεβαίνει από τα σύννεφα ως μεταφυσικός λυτρωτής, αλλά είναι τέκνο της ανάγκης και της οργής, απεσταλμένος ως εκπρόσωπος των χιλιάδων ανθρώπων που υποφέρουν πάνω στη Γη, για να πλάσει τη νέα ζωή, αποτέλεσε τον επαναστατικό θούριο όσων έγιναν στον τόπο μας οπαδοί των σοσιαλιστικών ιδεών (και αργότερα αποτέλεσε έμπνευση για τον τίτλο της εφημερίδας της Κομουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας). Το δοκίμιό του, Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική, όπου πολεμά τις ιδεαλιστικές θέσεις του Γιάννη Αποστολάκη για τον Σολωμό, είναι από τα αντιπροσωπευτικά δείγματα κριτικής με τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού στην Ελλάδα. Εξάλλου, στο πεζογράφημά του Η αληθινή απολογία του Σωκράτη (όπου ο αρχαίος φιλόσοφος παρουσιάζεται μετανιωμένος για τις ιδεαλιστικές του διδασκαλίες και έτοιμος, αν είχε μια νέα ζωή, να καλέσει σε ξεσηκωμό τους δούλους και τους φτωχούς Αθηναίους) δίνει ένα δείγμα της πιο ώριμης δημοτικής γλώσσας, η οποία, χωρίς τις ακρότητες του ψυχαρικού δημοτικισμού, γεμάτη δροσιά, δύναμη και ζωντάνια, είναι ικανή να υπηρετήσει και την πιο απαιτητική πεζογραφία ακόμα και σήμερα. Ο Β. είναι μοναδικός ως κοινωνικός ποιητής και συγγραφέας: πουθενά στο έργο του δεν υπάρχουν τα ίχνη ενός διανοουμενισμού, που συχνά συναντάται σε ανάλογες περιπτώσεις. Το ισχυρό ταλέντο του μετέβαλε σε καθαρή λαϊκή τέχνη και ζωντανό υλικό οποιαδήποτε ιδέα ή ιδεολογία βρισκόταν στην αφετηρία της δημιουργίας του. Γι’ αυτό, χωρίς να προδίδει τους κανόνες της τέχνης, η οποία απαιτεί μια εκφραστική αυτονομία, μιλούσε άμεσα στις καρδιές και των πιο απλών προλεταρίων. Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικοί κάποιοι λόγοι (1935) του Γληνού για το έργο του, σε σχέση με την επαναστατική αγωγή των νέων οπαδών της ιδεολογίας τους: «Ας αρχίσει η δουλειά από την ανάλυση των έργων του Βάρναλη. Ας δοθούνε πλατιά στους προλετάριους οι στίχοι του και οι στοχασμοί του, που πρέπει να γίνουν χτήμα τους. Ν’ αστράφτουνε μέσα σε κάθε νου, να τους ξέρει κάθε στόμα (...). Να πουλιέται φτηνά για να τα μάθουν όλοι, να ποτισθούν μ’ αυτά και να δυναμώσει μέσα τους η καταλυτική ορμή!» Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η καλλιτεχνική σημασία των μεταφράσεων του Αριστοφάνη με τον οποίο τον συνέδεε μια πηγαία αγάπη προς τις ασεμνολογίες ή, όπως ο ίδιος έλεγε, τις ελευθεροστομίες. Ο ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής Κώστας Βάρναλης. Το 1959 ο Κώστας Βάρναλης τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).